فهرست مطالب
مجله تاریخ و تمدن اسلامی
پیاپی 40 (پاییز 1401)
- تاریخ انتشار: 1401/09/30
- تعداد عناوین: 6
-
-
صفحات 3-28اگرچه شکل گیری مکاتب فقهی به اوایل سده دوم هجری برمی گردد، تکوین گرایش های فقهی در زیست دینی متنوع صحابه و تابعین در قرن اول ریشه دارد. فقه و حقوق اسلامی در قرن اول، ماهیتی فرهنگی و تنیده در زندگی روزمره داشت. همچنین، تکوین حقوق اسلامی توام با تنش و منازعه اجتماعی در درون جامعه مسلمان بود. سرانجام، این تنش ها طیفی از مکاتب فقهی با منطق و ساختارهای حقوقی گونه گون را شکل دادند. تحلیل مردم شناختی زیست فقهی-حقوقی صحابه و تابعین برای درک تمایزات مکاتب فقهی قرن دوم، مسیله این پژوهش است. دستاورد این مقاله، تمایز عاملیت های فقهی-حقوقی صدر اسلام است. در این نوشته با تفکیک شبکه کنش گران حقوقی، دو عاملیت حقوقی با آرمان های متفاوت و جهان بینی و ارزش های متمایز، شناسایی شدند. نظام فقهی-حقوقی بدوی از فرهنگ حاکم بر شبه جزیره نمایندگی می کرد و با تلفیق ارزش های اسلامی به نفع ارزش های حاکم بر جامعه بنا گردید. نظام نبوی نیز برآمده از وحی قدسی و قداست نبوی بود. نگارندگان با رویکرد مردم شناسی حقوق در عصر خلیفه دوم، مسیله متعه حج را از منظر دو عاملیت مذکور بررسی کرده و تفاوت بنیادین منابع و منطق فقهی-حقوقی آن دو را نشان داده اند. هر دو عاملیت نبوی و بدوی در قرن اول به حیات خود ادامه دادند و در ابتدای قرن دوم در صورت بندی مکاتب فقهی پنج گانه اثر مستقیم گذاردند.کلیدواژگان: تاریخ فقه، تاریخ حقوق اسلامی، مردم شناسی حقوق، سنت نبوی، عمر بن خطاب، متعه حج
-
صفحات 29-53
در برخی از منابع شیعی روایتی با تفاوت هایی در زنجیره نهایی و نام راویان نقل شده مبنی بر این که نهم ربیع الاول روز قتل خلیفه دوم و بزرگ ترین عید و جشن بوده و در آن برای همه مردم از گناهان رفع قلم شده است. در این مقاله این روایت از جنبه سندی و متنی ارزیابی و نقد شده است. بنابر یافته ها مصادر و راویان اسناد این روایت، مجهول و ناشناخته اند و در برخی از منابع سند دارای اختلاف نام راویان و انقطاع طولانی است، لذا اسناد روایت ضعیف و بی اعتبار است. متن روایت نیز فاقد فصاحت و هماهنگی بوده و مغایر با قرآن، سنت قطعی، مسلمات تاریخی، بدیهیات عقلی، و اجماع است. همچنین انتساب صدور آن به خداوند، پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) مردود است. این در حالی است که اساسا منابع اصیل شیعه و سنی بر تاریخ بیست وششم ذی الحجه برای قتل خلیفه دوم اجماع دارند.
کلیدواژگان: تاریخ قتل عمر، نهم ربیع الاول، قتل عمر در منابع شیعی، تشیع عامیانه -
صفحات 55-78
مقاتل الطالبیین ابوالفرج اصفهانی (د 356ه) یکی از کهن ترین و برجسته ترین کتاب های مقاتل است. این مقاله ضمن بررسی تاریخ نگاری ابوالفرج اصفهانی، به ویژه آنجا که به اهل بیت (ع) پرداخته، می کوشد با ارزیابی و نقد گزارش های ابوالفرج جنبه هایی از مقتل نگاری او را روشن سازد. مقاتل الطالبیین تراجم نامه ای روایی است که بیشتر با تکیه بر منابع مکتوب پیش از خود و گاه با بهره گیری از منابع شفاهی نگاشته شده است. ابوالفرج برای سنجش درستی/ نادرستی روایت ها دست به مقایسه و ارزیابی می زند و گاه نظر خود را نیز بیان می کند، از این رو رگه هایی از تاریخ نگاری ترکیبی و تحلیلی در اثر او دیده می شود. گرایش ابوالفرج به دست ه ای از طالبییان در جاهایی به تاریخ نگاری او رنگی جانب دارانه زده و کما و کیفا در نگارش مقتل ها تاثیر گذاشته است. با این همه روایت های او نزد پسینیان به ویژه مورخان شیعی امامی با پذیرش بسیار روبه رو شد و در تاریخ نگاری اهل بیت ارزش و اعتبار بالایی یافت.
کلیدواژگان: تاریخ نگاری اسلامی، مقتل نگاری، ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، تاریخ اهل بیت(ع) -
صفحات 79-113در میان شاهان گورکانی هند، دوره طولانی بیست وسه ساله سلطنت جهانگیرشاه (حک 1014-1037ه) خاصه به سبب گرایش این سلطان به زبان فارسی و فرهنگ ایرانی زبان زد است و خود او نیز خاطرات روزانه اش را به فارسی نگاشت و نامش را جهانگیرنامه گذاشت. نویسندگان مقاله پیش رو بر اساس این کتاب جهانگیرشاه و گزارش نامه یکی از درباریانش، عبدالستار لاهوری، یعنی کتاب مجالس جهانگیری، با اتکا بر روش توصیفی- تحلیلی و با مطالعه تطبیقی کوشیده اند چندوچون برگزاری جشن ها و رفتارهای جشنی را که در این دو اثر به گستردگی بازتاب یافته، بررسی کنند و به این پرسش ها پاسخ دهند که عناصر اصلی هرکدام از جشن های هندوان،ایرانیان و مسلمانان چه بوده است و این جشن ها دست خوش چه دگرگونی هایی شده اند؟ برپایه یافته های این پژوهش، آتش افروزی و چراغانی که از عناصر جشن های ایرانی و هندی بوده، بر اغلب رفتارهای جشنی مسلمانان تاثیرات آشکار نهاد، چنان که گاه برخی اعیاد اسلامی، مانند شب برات یک سره از محتوای اسلامی و دینی خالی شده و به نوعی جشنواره غیردینی تغییر ماهیت داده اند، چندان که مراسم یادبود اولیا و بزرگان مسلمان نیز با حضور خنیاگران و نوازندگان به صورت مراسمی جشن گونه درآمد.کلیدواژگان: جشن، جشن های اسلامی، جشن های ایرانی، جشن های هندویی، جهانگیرشاه، جهانگیرنامه، گورکانیان، مجالس جهانگیری، هند اسلامی
-
صفحات 115-139یکی از مهم ترین اختراعات اروپاییان که در دوره صفویه با اقبال فراوان روبه رو شد عینک بود. ورود و رواج استفاده از عینک واکنش های بسیاری را از سوی مردم به همراه داشت. به رغم سکوت منابع رسمی، می توان این واکنش ها را در منابع غیررسمی ازجمله دیوان های شعر، شهرآشوب ها و به ویژه نامه های دوستانه (اخوانیات) مشاهده و پی جویی کرد. این پژوهش می کوشد با بهره گیری از نامه های اخوانی عصر صفوی واکنش ایرانیان به پدیده عینک در این دوره و علل این واکنش ها را بررسی نماید. واکنش ها به پدیده عینک در این دوره نخست کنجکاوانه و سپس تمایل شدید به تملک آن و حتی چشم وهم چشمی بوده و موضوع نیاز واقعی یا تجویز چشم پزشک چندان مطرح نبوده است. اشتیاق جالب توجه ایرانیان به استفاده از عینک نیز تحت تاثیر عادات و خلق وخو، ویژگی های فرهنگی و اعتقادی، اشعار شاعران و تحولات و شرایط نوظهور جامعه آن روزگار بوده است. حضور اروپاییان در بسیاری از شهرها و استفاده آنان از ابزار و اختراعات جدید و نقش سفرای سیاسی، تجار و روحانیون در ترویج عینک نیز انکارناپذیر است.کلیدواژگان: تاریخ عینک در ایران، اختراعات اروپایی در ایران، نامه های دوستانه دوره صفویه
-
صفحات 141-161
این مقاله مروری برپایه کتاب شیعیان در فلسطین: از دوران طلایی میانه تا عصر حاضر نوشته ی. فریدمن، نگاشته شده و با بهره گیری از منابع و مطالعات دیگر تکمیل شده است. فاطمیان پس از آن که رویای دستیابی به شرق اسلامی، به ویژه عراق، سرزمین دربردارنده آرامگاه های اصلی شیعه، را بربادرفته دیدند، در قلمرو خویش، شام و مصر، دست به بازآفرینی و هویت بخشی به شماری از مقابر اهل بیت زدند. از این روی آن ها اقدام به بنیاد زیارتگاه های نمادین در فلسطین کردند؛ از این رو در چهار شهر راهبردی فلسطین: عکا، طبریه، عسقلان و الخلیل چهار آرامگاه برپاساختند. افزون بر کسب مشروعیت سیاسی-مذهبی، فاطمیان به دنبال جذب شیعیان و ایجاد فضایی مناسب جهت رقابت با حاکمان سنی بغداد، عباسیان و سلجوقیان، بودند. از نظر راهبردی موقعیت این اماکن مذهبی چهار راس یک مستطیل را نمایش می داد که به خوبی می توان دریافت که فاطمیان در پی کسب پایگاه های معتبر شیعی در سراسر منطقه فلسطین بودند.
کلیدواژگان: فاطمیان، تاریخ تشیع در شام، مقابر اهل بیت در فلسطین
-
Pages 3-28Although the beginning of the formation of jurisprudence schools in the early second century is officially reported in the history of Islam, but the development of different jurisprudential tendencies is rooted in the diverse religious life of the Companions and tabi’in in the first century. Islamic jurisprudence and law in the first century had a cultural nature and was woven into everyday life. Also, the development of Islamic law was accompanied by tension and social conflict within the Muslim society. Finally, these tensions formed a range of jurisprudence schools with different logics and legal structures. Therefore, the anthropological-cognitive analysis of the bio-jurisprudence of the Companions and followers to understand the differences between the jurisprudence schools of the second century is the problem of this study. The achievement of this article is the differentiation of jurisprudential-legal agencies of early Islam. In this article, by separating the network of legal activists, two legal agencies with different ideals and worldviews and distinct values were identified. The primitive jurisprudential system represented the ruling culture of the peninsula and was built by combining Islamic values for the benefit of the ruling values of the society. The prophetic system was also derived from holy revelation and prophetic sanctity. With the approach of legal anthropology in the era of the second caliph, the authors have examined the issue of Mut’ah-Hajj from the perspective of the aforementioned two agencies and have shown the fundamental difference between the sources and their jurisprudential-leg l logic. Both prophetic and primitive agency continued to exist in the first century and at the beginning of the second century they had a direct effect on the formation of the five schools of jurisprudence.Keywords: History of Fiqh, Historical Anthropology, Islamic law, Anthropology of Law, Mut'ah of Hajj
-
Pages 29-53
In some Shīīte sources, a narration with differences in the final chain and names of the narrators has been depicted that the 9th of Rabī’ul awwal was the day of the assassination of the second caliph and the biggest feast and celebration and all sins are forgiven in this day. In this article, this narration has been evaluated and criticized from the aspect of sources, documents and text. According to the findings, the sources and narrators of the documents of this narration are unknown, and in some of the sources of the document, there are differences in the names of the narrators and long interruptions, so the narration documents are weak and unreliable. The text of the narration also lacks eloquence and harmony and is contrary to Qur'an, Sunnah, historical facts, rationality, and consensus. Also, the attribution of that to God, the Prophet (PBUH) and the Ahl’ul Bayt (PBUH) is rejected. This is while the original sources by Shia and Sunni basically agree on the date of the 26th of Dh’ul hajjah for the assassination of the second Caliph.
Keywords: History of Umar assassination, 9th Rabī'ul Awwal, Umar assassination in Shīīte sources, Popular Shi'a -
Pages 55-78
Maqātil al-Tālibīyyīn by Abul Faraj Isfahānī (356 AH), is one of the oldest and most prominent books of Maqātil. This article examines the historiography of Abul Faraj Isfahānī, especially where he dealt with Ahl al-Bayt (PBUH), tries to clarify some aspects of his historiography by evaluating and criticizing Abul Faraj's reports. Maqātil al-Tālibīyyīn is a source mostly relied on written sources and sometimes using oral sources. Abul Faraj compares and evaluates the narrations in order to measure their accuracy/inaccuracy and sometimes expresses her opinion, therefore, streaks of compound and analytical historiography can be seen in his work. Abul Faraj's tendency towards a group of Talibites has given a biased color to his historiography and has had an effect on the writing of the Maqātils. Despite this, his narrations were admired by the later scholars, especially the Imami Shia historians, and they found great value and credibility in the historiography of Ahl al-Bayt.
Keywords: Historiography, Abul Faraj Isfahānī, Maqātil al-Tālibīyyīn, History of, Ahl al-Bayt -
Pages 79-113Among the Gurkān kings of India, the long twenty-three-year reign of Jahāngīr Shah (1014-1037 AH) is especially famous because he was interested in Persian language and Iranian culture. He also wrote his diaries in Persian and named it Jahāngīrnāmih. Based on this book of Jahāngīr Shah and the report of one of his courtiers, Abdul Sattar Lahori, that is, the book of Jahāngīrī's meetings. The authors of the following article, relying on the descriptive-analytical method and with a comparative study, have tried to hold celebrations and festive behaviors that both works have been widely explained, examined. Then answer these questions such as what were the main elements of each of the festivals of Hindus, Iranians and Muslims, and what transformations have those festivals undergone? Based on the findings of this research, fire-lighting and lighting, which were elements of Iranian and Indian celebrations, had obvious effects on most of the festive behaviors of Muslims, as sometimes some Islamic holidays, such as Shab Barat, which had entirely an Islamic content had changed into a kind of non-religious festival, so that the commemoration ceremony of Muslim parents and elders with the presence of minstrels and musicians became a festive ceremony.Keywords: Celebration, Islamic celebrations, Iranian celebrations, Indoistic celebrations, Jahangir Shah, Jahāngīrnāmih, Gurkānīan, Majālis Jahāngīrī, Islamic India
-
Pages 115-139Eyeglasses were one of the most important inventions of the Europeans that met with great Demand and success during the Safavid period. Entry and spread of using glasses brought many reactions from people. Despite the silence of official sources, these reactions are found in unofficial sources, such as poetry, Shahrāshūbs, and especially friendly letters Ekhwanīyāt observed. This research tries to use those letters to examine the reaction of Iranians to the eyeglasses in this period. Reactions to the glasses in this period was first curious and Jealousy then strong desire to possess it and real need or prescription of an ophthalmologist had not been very important. The interesting passion of Iranians to use glasses also under the influence of habits and mood, cultural and religious characteristics, poems of poets and developments and conditions of the society. The presence of Europeans in many cities and their use of tools and new inventions and the role of political ambassadors, businessmen and clerics in promoting eyeglasses are also undeniable.Keywords: history of glasses in Iran, European inventions in Iran, Ekhwanīyāt Safavīd period
-
Pages 141-161
The attack of the Seljuks on Baghdad and the driving of the Fatimids back to the borders of Syria and Egypt after their temporary control over the capital of the Sunni government of the Abbasid sect, which the Fatimīds were planning to overthrow, ended the dream of the Fatimids of gaining the Shiite bases in Iraq and the Arabian Peninsula. Therefore, in order to obtain their religious-political legitimacy in Egypt and the Levant, the Fatimids took the initiative and established symbolic shrines in Palestine following the example of the chosen and popular figures of the Shiites. And in this direction, they built four tombs in four strategic areas of Palestine including: Acre, Tiberias, Ashkelon and Hebron. Friedman's goal is to present an objective analysis of the goals and motivations of the Fatimids in the symbolic identification of the tombs of the Ahl al-Bayt in Palestine. In some parts of this article, according to the needs of the audience, some sources have been added or omitted, or their validity has been examined
Keywords: Fatimīds, political-religious legitimacy, symbolic shrine, Strategic, Palestine